Psychoterapia (od stgr. ψυχή psyche = dusza i therapein = leczyć) – zbiór technik leczących lub pomagających leczyć rozmaite schorzenia i problemy natury psychologicznej. Wspólną cechą wszystkich tych technik jest kontakt międzyludzki, w odróżnieniu od leczenia czysto medycznego.

Psychoterapia nowoczesna powstała oryginalnie jako integralna część psychoanalizy, ale współcześnie została zaadaptowana i rozwijana także przez inne gałęzie psychologii, takie jak psychologia postaci i psychologia poznawcza. Jednak do słownictwa medycznego termin psychoterapia (al-ilaj nal-nafs) wprowadził Ali al-Tabari (838-870) który docenił role wsparcia psychicznego dla osób chorych, czemu dał wyraz w pierwszej arabskiej encyklopedii medycznej zatytułowanej Raj mądrości.

Zadania terapeuty

W obecnym rozumieniu medycznym należy jednak podzielić to, co popularnie nazywa się psychoterapią, na dwie istotnie różniące się od siebie dziedziny – psychoterapię i pomoc psychospołeczną. Psychoterapia sensu stricto jest metodą z wyboru w leczeniu zaburzeń nerwicowych (obecnie klasyfikowanych jako zaburzenia lękowe) i zaburzeń osobowości. Pomoc psychospołeczna jest to "pomaganie" – tam gdzie nie ma zdefiniowanej (według ICD-10 i DSM-IV) choroby ani zaburzenia, ale jednak pacjent potrzebuje czyjejś pomocy.

Cele psychoterapii ukierunkowane są zwykle na zmiany zachowań i postaw pacjenta, jak też na rozwój jego kompetencji emocjonalnych, np. na podniesienie poziomu samokontroli, radzenie sobie z lękami oraz stresem, podniesienie samooceny, poprawę zdolności tworzenia więzi, współpracy i komunikowania się z otoczeniem, czy też na poprawę własnej motywacji do działania. Te działania, zawsze stara się wykonać dobry terapeuta. 

Istnieje pięć głównych kategorii nurtów teoretycznych związanych z psychoterapią:

• Podejście psychoanalityczne (nazywane często podejściem psychodynamicznym)
• Podejście behawioralno-poznawcze
• Podejście humanistyczno-egzystencjalne
• Podejście systemowe
• Inne szkoły (m. in. psychoterapia Ericksonowska)

Zobacz też: terapia pedagogiczna